«Люди, которые голосуют за воров, предателей и мошенников, являются не их жертвами, а соучастниками».
Заметил писатель Дж. Оруэлл.
Человек, который отдаёт свой голос за кого-то должен помнить об ответственности за свою семью, за Отечество… А равнодушным, не идущим на выборы, Отечество должно постоянно напоминать: «Я – в опасности». А если – твёрдое понимание, что мой голос ничего не решает, то нужно, скорее всего, найти что-то такое эффективное, которое поможет защитить Отечество. Надеюсь, честь каждому может подсказать.
На вялікі жах, мы на разломе націянальнай свядомасці. Не бачна шляху кансалідацыі грамадства.
Эти тревожные раздумья были написаны в то время, когда пытался стать депутатом Верховного Совета. Видел глаза стариков, их натруженные руки. Сердцем чувствовал их стариковскую беспомощность. Хотелось помочь им не только физически, не только материально, не только советом, но и законом, наполненным человеколюбием. Многие ли тогда рвались в 90 годы в депутаты с этим чувством!? Время было такое: нужно было многим ухватиться за часть бизнеса, за нужные связи, нужно и лоббировать свои экономические интересы.
Когда перечитываю этот материал, то понимаю, что мало чего за двадцать лет изменилось. Практически, ничего. Только, может быть, пенсия подросла.
Тихо доживают свой век, дорогие мои старики.
Средняя продолжительность жизни в Швейцарии около 90 лет. Поэтому уход на пенсию для Швейцарцев означает не уход на покой, а переход к другим видом активной деятельности. Их пенсионеры не ставят на себе крест, как наши бабушки и дедушки, а начинают реализовывать то, что не успели сделать в молодости.
СТАРИКИ
«Народная газета» № 271 23.10. 96г.
Во время беседы знакомая учительница, только что вышедшая на пенсию, заметила:
– А вы знаете, о чём больше всего приходится сожалеть в старости? Что и она очень быстро проходит. Юность приобретает знания – и мы построили ей школы, институты, академии. Старость отдаёт свои знания, житейскую мудрость, – а какие условия для этого создала страна? А ведь грешно уносить мудрость с собой в другой мир, который не нуждается ни в каких человеческих познаниях.
Это замечание – размышление приходится часто вспоминать. Раньше их называли учителями и шахтёрами, инженерами и дворниками, агрономами и поварами, офицерами и продавцами, депутатами и кухарками, садоводами и лесорубами. Теперь их называют просто – старики, а иногда – пенсионеры, к которым нынче отношение двоякое. Одни уважают, ценят за совершения, житейский опыт, другие – пренебрегают, предлагая, что сами они не будут стариками.
Мало кто думает о том, что пережил труженик, ушедший из коллектива, который любил, с которым сроднился за сорок или пятьдесят трудовых лет. Даже крепкие связи часто разрываются: человеку предстоит жить дома, ему или ей, не достаёт наполненности дня, привычной каждодневной информации, и от этого порой охватывает одиночество. Это чувство, отяжеляющее жизнь, усиливается, если он или она «потеряли свою половинку».
Мне приходится часто встречаться, беседовать с нашими ветеранами, которые завидуют своим зарубежным коллегам. Они рассказывают о житейских трудностях, дают оценку наших дней, высказывают пожелания местным властям, депутатом Верховного Совета, деятелям литературы и искусства. Мне кажется, что сейчас очень важно суммировать эти пожелания и поразмышлять над ними. Размышления могут привести к конкретным действиям властей.
Больше всего, пожалуй, беспокоят пенсии, их размеры и время выплат. Пенсия – слово латинское, означает платежи. Кому и за что платят? По этому поводу разгораются споры даже в трамваях, троллейбусах: молодым кажется, что платежи эти велики, а старикам, – что совсем недостаточны.
– Что вы, старики, – обращается юноша к ветерану, оставили молодёжи?
– Нам нечего стыдиться своего наследия. Мы как добрые люди оставляем всё: заводы и фабрики, урожайные поля и животноводческие комплексы, театры и клубы…
– Это хорошо, но…
– Конечно, хорошо, а вот вы, что оставите новому поколению? Пустующие заводы, одичавшие поля, дорожные войны и страх выйти на улицу…
Юноши и девушки не учитывают, что старикам сейчас возвращаются давние долги и – далеко не все. Подоходный налог, профессиональные взносы, добровольно – насильственные займы сокращали заработанное на 25 – 30 процентов. Потом и с вкладами «пошутили»: от так называемых гробовых, не осталось и на крышку. Да и всех теперь поровняли: шахтёра, проведшего десятки лет под землёй, и уборщицу, которая десяток лет поработала веником…
Тревожит ветеранов и невостребованность их профессионального опыта и житейская мудрость. Невостребованность рождает даже обиду – есть сила, умение, а приложить их негде. Может быть только на садовым приложить. Доктор технических наук «совершенствует» лопату, определяет силу нажима ногой. В то время на его заводе некому рассчитывать силу и эффективность нового изделия. Кандидат биологических наук сторожит машины на автостоянке. Сторожит, хотя зрения ослабло, засыпает на ходу, но ничего не поделаешь – прибавка к пенсии так нужна. Новые обстоятельства формируют новый стиль жизни: учёные, рабочие копают грядки, а земледелец торгует папиросами в городе.
При свободе слова осложняет жизнь информационный голод. Есть большое желание купить газеты и журналы, но нет больших денег. Включаешь телевизор – на экране одни разборки бандитов, их трюки и поучения, как легче убить человека. И, конечно, секс, секс и секс. Иностранцы умеют показать это крупным планом. И секс, и убийство осточертели всем, а ветераном – особенно, ведь они видели, как умирают их друзья в сражениях. И им теперь стыдно смотреть, как бандиты убивают честных людей.
Что же предлагают пожилые телезрители? Совсем немного – из десятка каналов один отдать показу жизни ветеранов. Передавать на нём прежние картины, ставшие классическими, фильмы прошлых лет, которые по тем или иным причинам не выходили на широкий экран. Их сотни, умных и поучительных, рассказывающих о жизни старших поколений. И дёшево, и приятно. К этому бы ещё присоединилась информация местных властей: какие решения принимаются, на что идёт ориентация. Информация сверху ослабит силу слухов, порой нелепых, а информация снизу раскроет властям подлинное настроение людей.
По-своему каждый старик и старуха приобрели мудрость в труде, в человеческом общении, в познании природных явлений.
Мне кажется, что мы по-настоящему поможем старикам, если все поймём простую истину: молодость очень быстра проходит! Пусть каждый сейчас уже начнёт заботиться о своей старости.
В. Сороко
*
Я часта прыслуховываюся да выступленняў кандыдатаў у дэпутаты. Амаль кожны ў сваёй праграме запісвае: “Буду бороться за усиление национальной культуры Республики Беларусь. Каждый должен знать историю своей страны. Усилю патриотическое воспитание…” І заклікі гэтыя на рускай мове. Мякка кажучы, гэта халасты выбух: усе пачулі, а нікога не задзела. Яшчэ ў далёкім 1996годзе у сваім артыкуле “ДВУХМОЎЕ: РОЎНАСЦЬ ДЫК РОЎНАСЦЬ!”, які быў надрукаваны ў газеце “ЗВЯЗДА” я звярнуў на гэта ўвагу. Шмат хто адгукнуўся станоўчма, але былі такія што казалі:
–Зачем нам белорусский язык. Мы живём в одной стране…
–Не, браткі, у розных…
Калі я сённ я перачытаваў гэты артыкул, то зразумеў, што мае думкі, вылажаные ў ім, не страцілі актульнасці і сёння. Гасподзь, Ты мой, “Як далёка нам да Беларусі…”
ДВУХМОЎЕ: РОЎНАСЦЬ ДЫК РОЎНАСЦЬ
Па праспекце адзін за адным прасносяцца аўтобусы, тралейбусы і машыны розных марак. Бадай, на кожнай другой з іх бялеюць, чырванеюць, сінеюць яркія надпісы на нямецкай, французкай, англійскай, польскай мове. Яны тлумацуць каму належуць машыны, рэкламуюць свае краіны. Сярод іх няма толькі машын з надпісямі на беларускай мове. Падарожнікі заўважаюць гэта і тлумачуць па-свойму.
Побач са мной стаіць пажылы мужчына і даказвае кабеце:
–Бачыш? Раней вывелі з ужытку беларускую мову, а цяпер узяліся за рускую. Прыкончаць…
–Перабольшваеш, – пярэчыць жанчына і заўважае, – жывём у сярэдзіне Еўропы, і цяпер у нас двумоўе…
–Якое там двумоўе, – мужчына махнуў рукой і пайшоў на другі бок праспекта.
Праз Беларусь сапрўды праходзіць геаграфічная лінія, якая паказвае сярэдзіну Еўропы. Па нашых прасторах ляцяць, едуць, ідуць сотні тысяч разнамоўных людзей. Іх даводзіцца абслугоўваць: карміць, паіць і дапамагаць шмат у чым іншым. Зразумела, што ў беларусаў узнікла пільная патрэбаведаць іншыя мовы.
Пасля рэферэндуму ў Беларусі рэзка змяніліся адносіны да беларускай мовы. Практычна ўсе ва ўрадзе і Вярхоўным Савеце перайшлі на рускую мову. А як жа тады дэклараваная роўнасць дзвух моў?
У савецкія часы, як вядома, сітуація з мовай была досыць супярэчлівая: заднаго боку, у рэспубліцы патрымлівалі выданне беларускіх газет, часопісаў, мастацкіх твораў, спрыялі развіццю нацыянальнага тэатра і кіно. З другога – беларуская мова не набывала шырокага распаўсюджання. Дзяржаўныя органы, пачынаючы з Вярхоўнага Савета рэспублікі, працавалі на рускай мове. Справа даходзіла да страшеннай непісменнасці. У адным з указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета прапаноўвалася дапоўніць спіс раздзелаў ганаровых званняў літарай “щ”, хоць яе няма ў беларускай мове. І зусім ужо ня ведалі, як ацэньваць тоя, што за выдатныя заслугі выдавалася “пачотная грамата” Вярхоўнага Савета – не “пачотная”, не “ганаровая” а не вядома на якой мове – “пачотная”.
Паступова зніклі беларускамоўныя школы ў сталіцы, а затым і ў іншых раёнах рэспублікі.
Са школьнікаў, якія палюбілі матчыну мову, часам пасміхаліся і здзекваліся. Памятую, неяк мы гаварылі з кандыдатам філасоўскіх навук у яго на кватэры. Зайшоў суседскі першакласнік Ільюша і загаварыў па-беларуску. Кандыдат навук знарок вырашыў пасмяяцца з яго: “На каком языке ты говоришь? Что за язык? Ну скажем, “тряпка”… хлопчык недаверліва паглядзеў на вучонага: “Не я, дзядзечка, а вы гаворыце “тряпка”, а я кажу “анучка”. Што, не прыгожа?” вучонаму стала не да смеху. А мне падумалася, што калі кожны з нас, як школьнік, так раумеў нашу нацыянальную годнасць. Яшчэ не ўсім нам зразумела, што з разам з нашай мовай знікае павага да нашых родных мясцін. Хто не шануя нашу матчыну мову, той не любіць і яе песні, казкі, тыя дрэўцы, якія з любоўю пасажаны ля хаты. Без жалю забруджвае рэчку, у якой некалі сам купаўся і лавіў рыбу.
Рускай мове нададзены статус беларускай дзяржаўнай. Значыць кіруемся тым правілам, што ў нас дзве дзяржаўныя мовы – беларуская і руская. Што ж, роўнасць дык роўнасць! Чаму ж тады ашчадным банку не прымаць дакументы на дзяржаўнай беларускай мове? Чаму ў выканкомах саветаў не хочуць выдаваць даведкі на дзяржаўнай беларускай мове? Чаму на сесіі Вярхоўнага Савету вядуцца спрэчкі, прымаюцца дакументы практычна на адной рускай мове?
Глядзіш Беларускае тэлебачанне, слухаеш беларускае радыё і здзіўляешся. Спрабуеш сабе уявіць невырагоднае. У Смаленску ці ў Мурманску жыве малады чалавек, які валодае ўсімі мовамі народаў СНД.Больш за дзесяць моў ведае добра, а адну, рускую, на жаль, не ведае. Толькі гаворыць трохі, а пісаць амаль не можа. Ці прызначаць яго ўлады кіраўніком райвыканкома, альбо нават брыгадзірам на прадпрыемстве ці ў калгасе? І смешна стала, вядома не прызначаць. Мову народа трэба ведаць – правіла адны для ўсіх!
Чаму ж тады ў нас нават самыя высокія пасады прызначаюцца якраз тыя, хто не можа і трох слоў сказаць па – беларуску? Якая ж тады роўнасць? Дзіўна слухаць, калі журналіст па – беларускі пытае міністра, а той адказвае два словы па – беларускі і сто па – рускі. Мешаніна атрымліваецца ды дзівосные словы з’яўляюцца: “жанчына”, “рабёнак”, “трапка”, “пачот”. Трэба, відаць, гаварыць ці па – руску, ці па – беларуску!
Дзве дзяржаўныя мовы – значыць трэба ведаць іх кожнаму чыноўніку. Хочаш займаць адказную пасаду ў беларускай дзяржаве – мусіш ведаць і беларускую мову. Калі не вывучыў раней, вучы цяпер! Прыклад ёсць – беларускую мову вучаць дэпутаты Вярхоўнага Савета. Ды, па праўдзе кажучы, не такая ўжо гэта складаная справа. Трэба толькі захацець. Узяць прыклад з разважлівых і таленавітых людзей, якія раней прыехалі працаваць у рэспубліку. Кампазітар Яўген Цікоцкі нарадзіўся ў Пяцярбургу і жыў там. Калі пераехаў да нас, авалодаў нашай мовай і напісаў беларускія оперы “Міхась Падгорны” і “Алеся”. Яго сын Міхась Цікоцкі, прафесар БДУ, напісаў падручнік па стылістыцы беларускай мовы. Гэта сапраўдная павага да народа, прымета іх высокай культуры… Паважаць беларускую мову – значыць з пашанай ставіцца і да рускай. На адным маскоўскім семінары вядомаму рускаму пісьменніку Канстанціну Сіманаву задалі пытанне: “Ці не час ўжо беларусам і ўкраінцам “закрыць” сваю мову і перайсці на рускую? Сіманаў зачытаў пытанне і адказаў на яго: “Мне, рускаму пісьменніку, беларуская і ўкраінская мовы не перешкаджаюць працаваць. Яны ўзбагачаюць мяне. Я радуюся, што яны развіваюцца. Калі ацэньваць мовы колькасна, то давайце скасуем і рускую. На рускай мове ў свеце размаўляе паўмільярда чалавек, а на англійскай – каля дзух мільярдаў. Дык чаго ж спыняцца на паўдарозе?”
Зала адказала смехам. Шкада толькі, што і цяпер хто – нехта мудруе над гэтым пытаннем.
Не ўсе беларусы, на жаль, разумеюць, што без мовы няма народа.
Варта прыслухацца да нашага вялікага земляка Фёдара Дастаеўскага:
–Чым больш мы будзем нацыянальнымі, тым больш мы будзем еўрапейцамі.